To οδοιπορικό μας στην Ιταλία, ξεκινάει με μια μικρή αναφορά σε ιταλικές ποικιλίες, που πιθανότατα έχουν ελληνικές ρίζες.

Οι ρίζες της αμπελοκαλλιέργειας στην Ιταλία με ελληνικές ποικιλίες είναι μακρινές και σύμφωνα με ιστορικά κείμενα, αλλά και τον άτλαντα των ποικιλιών, ξεκινάει από την Καλαβρία, όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Οίνωτρος  ένας από τους 50 γιους του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας και ιδρυτή της αποικίας Οινωτρία που κατοικούσαν οι Οίνωτρες. Από εδώ ξεκινάει η καλλιέργεια των ελληνικών ποικιλιών στην Ιταλία.
Να αναφέρουμε ότι όταν οι Έλληνες αποβιβάστηκαν στις ακτές της περιοχής, οι προϋπάρχοντες πολιτισμοί κατείχαν τις στοιχειώδεις γνώσεις στην αμπελουργία. Από τη συγχώνευση των γνώσεων της αρχαϊκής αμπελουργίας, με τις καινοτομίες που έφεραν οι άποικοι, γεννήθηκε μια πιο εξελιγμένη αμπελουργία. Οι Έλληνες ήταν αυτοί που αναγνώρισαν τη γονιμότητα της γης της Καλαβρίας, η οποία ήταν κατάλληλη για την παραγωγή κρασιού, και για το λόγο αυτό την ονόμασαν Enotria, που σημαίνει “Γη του κρασιού”.

Οι πολεμιστές του Ριάτσε είναι δύο μοναδικά έργα αρχαίας ελληνικής τέχνης μπρούντζινα αγάλματα του αυστηρού ρυθμού τα οποία χρονολογούνται στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ

Ποιες ήταν όμως οι ποικιλίες που φύτεψαν οι Έλληνες άποικοι;

Ξεκινάμε την αναφορά μας με την ποικιλία Magliocco (Μαλιόκο), η οποία σύμφωνα πάντα με τις ιστορικές αναφορές, είχε φυτευτεί στην αρχαία ελληνική αποικία της Κρίμισσας, στην οποία βρισκόταν ακόμη και τότε ένας επιβλητικός ναός αφιερωμένος στον Βάκχο. Τα σταφύλια της ποικιλίας αυτής, αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή του πολύτιμου κρασιού “Κρέμισσα”, την εποχή ακμής του ελληνικού πολιτισμού, η οποία μάλιστα έγινε το επίσημο κρασί των Ολυμπιακών Αγώνων. Το Μαλιόκο που σημαίνει τρυφερός κόμπος, είναι πολύ δύσκολο στην καλλιέργεια του, για αυτό και πέρασε μια μεγάλη περίοδο λήθης στην σύγχρονη αμπελουργία, κατά τη διάρκεια της οποίας κινδύνευσε να εξαφανιστεί. Δεν συμμετέχει σε κάποια πολύ γνωστή DOC.

Ποικιλία Magliocco

Επόμενη ποικιλία που φυτεύτηκε στην Καλαβρία, είναι το Gaglioppo, πιθανότατα και αυτό ελληνικής προέλευσης. Η προέλευση της ονομασίας φαίνεται να ανάγεται στην τοπική διάλεκτο, όπου gaglioppo σημαίνει “κλειστή γροθιά”, λόγω της συμπαγούς μάζας του τσαμπιού. Συμμετείχε και αυτό στην παρασκευή του πολύτιμου κρασιού Κρέμισσα. Σήμερα το Gaglioppo είναι η πιο διαδεδομένη ποικιλία στην Καλαβρία, την οποία συναντάμε σε όλους τους ερυθρούς οίνους DOC της περιοχής, ο σημαντικότερος από τους οποίους είναι ο Cirò rosso.
Σίγουρα η περισσότερο γνωστή ποικιλία με ελληνικές ρίζες είναι το Greco, που πρωτοφυτεύτηκε στην Καλαβρία. Σήμερα είναι ευρέως διαδεδομένη στην κεντρική Ιταλία, ιδίως στην Καμπανία, αλλά και στο Αμπρούτσο, το Λάτσιο, τη Λιγουρία, το Μολίζε, την Απουλία, τη Σαρδηνία, την Τοσκάνη καθώς και την Ούμπρια.
Η ποικιλία Greco, περιλαμβάνεται σε αρκετές γνωστές ονομασίες της νότιας Ιταλίας, με πιο χαρακτηριστική την ονομασία DOCG Greco di Tufo στην Καμπανία, η οποία περιλαμβάνει την πόλη Tufo και επτά άλλες κοινότητες λόφων. Το Greco di Tufo DOCG, η μεγαλύτερη από άποψη παραγωγής οίνου στην Καμπανία. Για την DOCG Greco di Tufo, θα αναφερθούμε μελλοντικά για να γίνει κατανοητό και το λάθος που γίνεται στην Ελλάδα, με την παραγωγή κρασιού από την ποικιλία Greco di Tufo και όχι Greco όπως είναι το ορθό.

Ποικιλία Greco

Άλλες ποικιλίες που πιθανόν να είναι κλώνοι του Greco, είναι το Grechetto  ο κλώνος g109 Grechetto di Orvieto, και ο κλώνος g5 Greco di Todi.
Οι Έλληνες, κατά τη μετανάστευσή τους προς τις περιοχές που αποτέλεσαν μέρος της Magna Graecia, εκτός από την Καλαβρία, φύτεψαν ποικιλίες και στη γη μεταξύ της Καμπανίας και της Βασιλικάτα. Μια από αυτές ήταν το Αλιάνικο. Ηταν η περίοδος μεταξύ του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ., δεκαετίες κατά τις οποίες οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν αρχικά στο Paestum, στη συνέχεια στην Ελέα και την Ίσκια και στο Campi Flegrei (γνωστή περιοχή για την υπέροχη falanghina που ίσως να έχει ελληνικές ρίζες λόγω του ονόματος της που προέρχεται από την λέξη φάλαγγα).

Από αυτές τις περιοχές ξεκίνησε η εξάπλωση του αλιάνικο στις γύρω τοποθεσίες.
Το Αλιάνικο το συναντάμε σήμερα σε πολλές γνωστές DOC, με σημαντικότερη όλων την Taurasi DOCG, για την οποία θα αναφερθούμε στο μέλλον αναλυτικά.

Ποικιλία Aglianico

Ακόμη μία ποικιλία που είναι σαφώς ελληνικής προέλευσης, είναι η Μαλβαζία
Η Μαλβαζία, είναι μια από τις τόσο εκτεταμένες οικογένειες σταφυλιών, που είναι δύσκολο να μιλήσουμε γι’ αυτήν, υπάρχουν τουλάχιστον 17 τύποι Μαλβαζία στην Ιταλία !
Η Μαλβαζία απ’ όπου πήρε και το όνομά της, είναι το κρασί που παράγεται στην επαρχία Μαλεβιζίου, δηλαδή στο βορειοδυτικό τμήμα του Ηρακλείου. Το Ηράκλειο την περίοδο της Βενετοκρατίας, ονομαζόταν Candia εξ ου και η Malvasia di Candia.
Τέλος, μικρή αναφορά πρέπει να γίνει και στην ποικιλία Sagrantino, που καλλιεργείται στην περιοχή Montefalco της Umbria από τον Μεσαίωνα. Τα πρώτα στοιχεία, χρονολογούνται από το έτος 1100 και υπάρχουν δύο διαφορετικές θεωρίες για την προέλευσή της. Η πρώτη υποστηρίζει, ότι προήλθε από τη Μικρά Ασία, απ’ όπου έφτασε στην Ούμπρια ακολουθώντας Φραγκισκανούς μοναχούς. Η δεύτερη υποστηρίζει, ότι είναι ελληνικής προέλευσης και ότι την εισήγαγαν βυζαντινοί μοναχοί. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία του Sagrantino συνδέεται με τη σημασία των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ούμπρια, και φαίνεται ότι ακόμη και η ονομασία “Sagrantino”, παραπέμπει στην ιερή χρήση του κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών τελετών.

Ναός της Ήρας στο Μεταπόντιο στον κόλπο του Τάραντα

Κλείνοντας, θέλω να αναφερθώ σε μια ποικιλία, για την οποία Έλληνες έμποροι συνετέλεσαν ώστε να φτάσει στην Ιταλία. Αναφέρομαι στην ποικιλία Ροσέζε (rossese). Το σχήμα του φύλλου και οι βαθιά χαραγμένοι λοβοί του, υποδηλώνουν μια μεσανατολική, αν όχι ακριβώς ελληνική προέλευση. Φαίνεται επίσης, ότι όπως και πολλές παραλλαγές που είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένες στην ευρωπαϊκή ήπειρο, το σταφύλι rossese ή tibouren, έφτασε μέσω του λιμανιού της Μασσαλίας, χάρις ακριβώς στο εμπόριο των Ελλήνων.

*DOC = Ελεγχόμενη ονομασία προέλευσης (το δικό μας ΠΓΕ)
* DOCG = Εγγυημένη Ελεγχόμενη ονομασία προέλευσης (το δικό μας ΠΟΠ)

Χάρης Παπανδρέου

Λίγα λόγια για τον Χάρη

Σχεδόν 40 χρόνια στην Φλωρεντία, Οινολάτρης, Οινογράφος στο ιταλικό σάιτ www.winesurf.it με ειδικότητα στα ελληνικά κρασιά, διοργανωτής γευσιγνωσιών, στην Φλωρεντία, πάντα με θέμα τα ελληνικά κρασιά, “λατρεύω τις ακόλουθές ιταλικές ποικιλίες: Nebbiolo σε όλες τις μορφές του, Barbera D’Asti κυρίως αλλά δεν λέω ποτέ όχι σε μια καλή Barbera D’Alba, Aglianico, Sangiovese και κυρίως Chianti και Montalcino, Fiano di Avellino, Verdicchio, Greco di Tufo, Timorasso και τελευταία το Grignolino D’asti και τηνPellaverga”.